Η πυρκαγιά
της Θεσσαλονίκης το Σάββατο στις 17:00 η ώρα στις 18
Αυγούστου του 1917 ήταν
ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία της πόλης. Ήταν ένα
τυχαίο γεγονός που άλλαξε σημαντικά τη φυσιογνωμία της πόλης.
Η πυρκαγιά μέσα σε 32
ώρες κατέστρεψε το 32% της πόλης. Έκαψε 9.500 σπίτια σε έκταση 1.000.000 m² και
άφησε άστεγα πάνω από 70.000 άτομα. Επίσης,
καταστράφηκαν 4.096 από τα 7.695 καταστήματα, αφήνοντας ανέργους το 70% των
εργαζομένων. Οικονομικές και εμπορικές λειτουργίες, διοικητικές
υπηρεσίες, χώροι αναψυχής και τα σημαντικότερα πνευματικά και θρησκευτικά
ιδρύματα των εθνο-θρησκευτικών κοινοτήτων, μαζί με τα αρχεία τους καταστράφηκαν
ολοσχερώς. Οι ανθρώπινες απώλειες της πυρκαγιάς ήταν ελάχιστες, γιατί η
πυρκαγιά εξαπλωνόταν αργά, με μοναδικούς νεκρούς λίγους Γάλλους στρατιώτες
(μεθυσμένοι παγιδεύτηκαν σε καπηλειό). Το μέρος της πόλης που κάηκε
ανοικοδομήθηκε με νέο οργανωμένο σχέδιο, δημιουργώντας μια σύγχρονη πόλη. Το ύψος των υλικών ζημιών υπολογίστηκε σε
8.000.000 χρυσές λίρες.
 |
| Χάρτη της "πυρίκαυστης ζώνης" |
Τα αίτια της πυρκαγιάς
Η πυρκαγιά, όπως προέκυψε
από την ανάκριση που διεξήγαγαν οι δικαστικές αρχές της Θεσσαλονίκης,
ξεκίνησε το Σάββατο στις 18 Αυγούστου 1917 περίπου στις 15:00 το
μεσημέρι από ένα φτωχικό σπίτι προσφύγων στη διεύθυνση Ολυμπιάδος 3,
στη συνοικία Μεβλανέ μεταξύ του κέντρου και της Άνω Πόλης. Προκλήθηκε από
σπίθα της φωτιάς μιας κουζίνας, που έπεσε σε παρακείμενη αποθήκη με άχυρο.
Η εξάπλωσή
της αποδίδεται στον βόρειο άνεμο «Βαρδάρη», στην τεχνητή θαλασσινή αύρα πού
προκλήθηκε από την υψηλή θερμοκρασία σε μεγάλη έκταση της παραθαλάσσιας πόλης,
την ασφυκτική ρυμοτομία με τους στενούς δρόμους, τα ξύλινα σπίτια, την
ουσιαστικά ανύπαρκτη πυροσβεστική υπηρεσία, την έλλειψη νερού από την
επικρατούσα ανομβρία και την κατανάλωσή του στην περιοχή τού δυτικού
υδραγωγείου από τα εκεί συμμαχικά στρατόπεδα στα προάστια της πόλης (στο
Ζέϊτενλικ, στο Χαρμάνκιοϊ, και στο Λεμπέτ). Η αδιαφορία των
κατοίκων και των γειτόνων κατέστησε αδύνατη την κατάσβεση σε αρχικό στάδιο.
Κατάσβεση της Πυρκαγιάς
Εκτός από το γεγονός της έλλειψης
νερού, στην πόλη δεν υπήρχε οργανωμένη
πυροσβεστική υπηρεσία, αλλά λίγες ιδιόκτητες πυροσβεστικές ομάδες αχθοφόρων και
οικοδόμων των ασφαλιστικών εταιρειών, τις περισσότερες φορές ανεκπαίδευτες και
με πολύ παλιό ή καθόλου εξοπλισμό.
Η μόνη ελπίδα για τη Θεσσαλονίκη ήταν η επέμβαση των
συμμαχικών δυνάμεων. Το απόγευμα της πρώτης ημέρας της πυρκαγιάς, ένα γαλλικό
τμήμα ανατίναξε με δυναμίτιδα τρία σπίτια δίπλα από το διοικητήριο με σκοπό να
δημιουργήσει ζώνη ασφάλειας περιορίζοντας το ύψος και την ποσότητα της καύσιμης
ύλης, αλλά δεν συνέχισε και αποχώρησε, αφήνοντας τη φωτιά να συνεχίσει τον
δρόμο της. Το επόμενο πρωί δύο βρετανικές πυροσβεστικές αντλίες σταμάτησαν την
πυρκαγιά κοντά στον Λευκό
Πύργο. Το κτήριο του Τελωνείου σώθηκε από Γάλλους στρατιώτες.
Παρ’ όλα αυτά, οι συμμαχικές δυνάμεις αρνήθηκαν να
διακόψουν την υδροδότηση των στρατοπέδων και των νοσοκομείων τους, ώστε να
εξοικονομηθεί νερό για την πυρόσβεση. Ο στρατηγός Σαράιγ, επικεφαλής των δυνάμεων της Αντάντ στη Θεσσαλονίκη,
επισκέφθηκε για λίγη ώρα την περιοχή του Διοικητηρίου το απόγευμα της πρώτης
ημέρας, αλλά δεν επέστρεψε στον τόπο της πυρκαγιάς μέχρι την κατάσβεσή της.
Ιδιαίτερα μάλιστα αναφέρεται από πηγές ότι η διαγωγή των Γάλλων στρατιωτών
δεν ήταν η αναμενόμενη. Αντί να βοηθήσουν στην πυρόσβεση και την περίθαλψη των
πυροπαθών, πολλοί προέβησαν σε λεηλασίες καταστημάτων και οικιών, πολλές φορές
εμποδίζοντας τους ιδιοκτήτες να περισώσουν την περιουσία τους, ώστε να μπορούν
οι ίδιοι να την λεηλατήσουν. Τις επόμενες ημέρες ο στρατηγός Σαράιγ διέταξε τον
τουφεκισμό δύο στρατιωτών του, που συνελήφθησαν να πουλούν κλεμμένα κοσμήματα.
Αντίθετα, οι Βρετανοί στρατιώτες βοήθησαν όσο μπορούσαν, ιδιαίτερα με τη μεταφορά
περιουσιών και πυροπαθών με στρατιωτικά φορτηγά προς καταυλισμούς για πρόσφυγες
(για το ίδιο πράγμα οι οδηγοί των γαλλικών αυτοκινήτων ζητούσαν φιλοδώρημα).
 |
| Χειροκίνητη αντλία πυρόσβεσης αγγλικού τύπου |
Αρωγή
Πυροπαθών
Η περίθαλψη των πυροπαθών
άρχισε αμέσως μετά την πυρκαγιά. Οι ελληνικές αρχές δημιούργησαν 100
παραπήγματα για τη στέγαση 800 οικογενειών. Οι βρετανικές αρχές έστησαν τρεις
καταυλισμούς με 1300 σκηνές, όπου στέγασαν 7.000 άστεγους και οι γαλλικές αρχές
έστησαν καταυλισμό για 300 οικογένειες, ενώ η Ένωση Γαλλίδων Κυριών μικρότερη
κατασκήνωση 100 οικογενειών. 5000 άτομα μεταφέρθηκαν δωρεάν με τρένο και
εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα, τον Βόλο και τη Λάρισα. Οι ελληνικές αρχές έστησαν
κέντρα διανομής που μοίραζαν δωρεάν ψωμί σε 30.000 άτομα, ενώ ο Αμερικανικός, ο
Γαλλικός και ο Αγγλικός Ερυθρός Σταυρόςδιένειμαν τρόφιμα. Πολλοί
Εβραίοι, έχοντας χάσει τα πάντα, έφυγαν για τις δυτικές χώρες και κυρίως
τη Γαλλία, ενώ ένας αριθμός τους ακολουθώντας το σιωνιστικό κίνημα εγκαταστάθηκε στην Παλαιστίνη.
Αμέσως
μετά τα πρώτα πρόχειρα μέτρα ιδρύθηκε από τον κυβερνητικό αντιπρόσωπο Περικλή Α. Αργυρόπουλο η Διεύθυνση Θυμάτων Πυρκαϊάς για την
περίθαλψη των χιλιάδων πυροπαθών και η κυβέρνηση ενέκρινε πίστωση 1.500.000
δραχμών για τις πρώτες ανάγκες. Συγχρόνως συστήθηκε Κεντρική Επιτροπή Εράνων με σειρά
υποεπιτροπών για τη συλλογή εράνων και τη διανομή χρημάτων και ειδών.
Οι πληγέντες από την
πυρκαγιά υπολογίστηκαν σε περίπου 72.500. Η αναφορά του προϊσταμένου της
Διεύθυνσης Θυμάτων Πυρκαϊάς Αλεξάνδρου Πάλλη προς την κυβέρνηση
μνημονεύει ξεχωριστά τους πυροπαθείς των τριών κοινοτήτων της Θεσσαλονίκης:
50.000 Εβραίοι, 12.500 Ορθόδοξοι και 10.000 μουσουλμάνοι.
Οι ασφαλιστικές εταιρείες διατήρησαν
επιφυλακτική στάση και έστειλαν πράκτορές τους να ερευνήσουν επί τόπου,
προσπαθώντας να αποδώσουν την καταστροφή σε πολεμικές ενέργειες (στηριζόμενες
και σε διάφορες φήμες για εμπρησμό από τους Γερμανούς ή τους Γάλλους), για να
αποφύγουν την πληρωμή των τεραστίων ποσών στους ασφαλιζομένους τους. Το
συνολικό ύψος των ασφαλιστηρίων ήταν 3.000.000 χρυσές λίρες και το μεγαλύτερο
μέρος τους ήταν σε βρετανικές εταιρείες. Για παράδειγμα η North & British Mercantile
Co. είχε να αποζημιώσει 3000 ασφαλιστικά συμβόλαια. Τελικά
όμως, με την πίεση των ελληνικών και ξένων αρχών και χάρη στο Βούλευμα του Συμβουλίου
Πλημμελειοδικών Θεσσαλονίκης επί της
κατηγορίας για εμπρησμό κατά των ενοίκων της οικίας από όπου ξεκίνησε η πυρκαγιά,
το οποίο αποφάνθηκε ότι η πυρκαγιά προκλήθηκε από τυχαία αίτια, έγινε η
αποπληρωμή όλων των ασφαλιστηρίων.
Η ίδρυση της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας
Μετά την καταστροφική πυρκαγιά της
Θεσσαλονίκης, αποφασίστηκε να οργανωθεί στην πόλη Πυροσβεστική Υπηρεσία, με
προσωπικό μιας διμοιρίας στρατιωτών του Λόχου Πυροσβεστών, ο επικεφαλής της
οποίας επί τόπου και σε συνεργασία με τις τοπικές αρχές θα φρόντιζε για τη
λειτουργία της.
Το πρώτο Πυροσβεστικό Τμήμα εστάλη από τη δύναμη των Αθηνών και
αποτελούνταν από 15 άνδρες με μία χειροκίνητη αντλία, επικεφαλής της οποίας
ήταν ο μετέπειτα Πύραρχος του Πυροσβεστικού Σώματος Κωνσταντίνος Σπυριδάκης. Το
Πυροσβεστικό αυτό Τμήμα στη Θεσσαλονίκη, με τους λίγους άνδρες που διέθετε και
με χειροκίνητες αντλίες για εξοπλισμό του, αντιμετώπισε σοβαρότατα προβλήματα
και δυσκολίες. Αργότερα, όταν ενισχύθηκε με προσωπικό από στρατιώτες που
εκπαιδεύτηκαν ειδικά για Πυροσβέστες και με την παραχώρηση από τους συμμάχους πυροσβεστικών
οχημάτων του τύπου Μαριγουέδερ, η Πυροσβεστική Υπηρεσία Θεσσαλονίκης άρχισε να
λειτουργεί σε δύο Σταθμούς, κανονικά για την εποχή της.
Τυπικά, η επίσημη έναρξη λειτουργίας της Υπηρεσίας από 1 Ιουνίου 1932,
ορίσθηκε με το Διάταγμα της 31ης Μαΐου 1932 και την 827/ 29-1-1932 Απόφαση του
Υπουργού Εσωτερικών, ουσιαστικά όμως είχαν προηγηθεί οι προπαρασκευαστικές
εργασίες τα προηγούμενα χρόνια.
Οι δύο πρώτοι επίσημοι Πυροσβεστικοί Σταθμοί στεγάστηκαν σε κτίρια της
οδού Αγγελάκη και της πλατείας Βαρδαρίου και εξοπλίστηκαν με δύο αντλιοφόρα και
εννέα βυτιοφόρα οχήματα
Το σπάνιο φιλμ του 1917 από την πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης
A,K.
